کشف آرامگاه بزرگ امپراتوری باستانی

این آرامگاه‌ بزرگ نخستین بار در ژانویه سال 2010 میلادی کشف شد. زمانی که یک گروه کوچک از باستان‌شناسان تحت هدایت میلوس گیرز، استادیار دانشگاه وارساو در لهستان، با بهره‌گیری از عکس‌برداری هوایی و تجهیزات تصویربرداری ژئوفیزیکی، منطقه‌ای با وسعت 300 کیلومتر را در شمال لیما پایتخت پرو، بررسی کردند. 
هنگامی‌که سرانجام گروه گیرز، در ماه سپتامبر 2012، با حفاری از میان سنگ‌ها به "ال کاستیلو دی هوارمی" در ساحل پرو رسیدند، یک تالار مخصوص مراسم کشف کردند که تختی از جنس سنگ نیز در آن وجود داشت. این نخستین آرامگاه سلطنتی بود که تا آن زمان غارت نشده بود، با این وجود نشانه‌های خوبی نیز دیده نمی‌شد.
گیرز به مجله فوکوس گفت: "وقتی تالار را پیدا کردیم، هیجان زده بودم، اما با دیدن بخش‌های غارت شده کف و دیوارهای ویران شده، بسیار مردد شده بودم. حتی بعضی از اعضای گروه پیشنهاد می‌دادند کاوش را پایان دهیم و به بخش دیگری برویم. اما احساس می‌کردم که باید بدانم زیر اینجا چه چیزی وجود دارد. بعد از مدتی این تالار دست نخورده را کشف کردیم."
همان‌طور که باستان‌شناسان بیشتر حفاری می‌کردند و پایین می‌رفتند، آرامگاهی پر از اجساد انسان پیدا کردند که همه آنها به حالت نشسته دفن شده بودند و این نشانه دفن به شیوه سلطنتی بود. در سه طرف تالار بقایای سه ملکه واری وجود داشت که به همراه ابزار‌های بافندگی از جنس طلا، دفن شده بودند. این کشف‌ها تا زمان اطلاع‌رسانی نهایی در لیما، مخفی نگه داشته شدند، زیرا ترس از غارت این آرامگاه نیز مانند سایر آرامگاه‌های کشف شده در گذشته، وجود داشت. 
وجود این آرامگاه در ال کاستیلو، نشانه‌هایی از وسعت امپراطوری واری به دست می‌دهد که سابقه آن به زمان اینکاها باز می‌گردد. همچنین دریچه‌ای است به سوی آگاهی از شیوه زندگی اقوام واری. آثار شفیره حشرات بر روی اجساد ملکه‌ها نشان‌دهنده این است که آنها را برای مراسم و تشریفات مهم از خاک بیرون آورده و در معرض دید حضار قرار می‌دادند. 
گیرز می‌گوید:"ما اکنون در حال تجزیه و تحلیل اطلاعات و تمیزکردن و جلوگیری از آسیب دیدن اشیا هستیم". او و همکاران باستان‌شناسش همچنان به تلاش برای یافتن دیگر تالارهای دفن اجساد ادامه خواهند داد.